ثروت ارزشمند گاز ایران را هدر ندهیم

ثروت ارزشمند گاز ایران را هدر ندهیم

محمد پارسا – رئیس هیئت مدیره فدراسیون صادرات انرژی | صادرکننده نمونه

اقتصاد ایران در شروع 1400 یکی از پیچیده‌ترین و دشوارترین دوره‌های خود را در طی 100 سال گذشته تجربه می‌کند. در این روزها ارائه پیشنهادهای کارآمد و اجرایی برای بخش‌‌های مهم اقتصاد ایران باید در دستور کار فعالان اقتصادی و کارشناسان قرار گیرد. این پیشنهادها البته باید در دستور کار نهاد دولت و نهاد قانونگذاری قرارگیرد تا بشود با هم‌افزایی نیازها و دارایی‌های ایران از سوی دولت و بخش‌های غیردولتی به راهکارهای مهم و مفید رسید.

 با توجه به جنس فعالیت‌های اقتصادی‌ام و تجربه حضورم در سطوح نهادهای کارفرمایی به نظرم می‌رسد که باید برای تبدیل دارایی‌های ایران به درآمد در بستر استفاده از حامل‌های انرژی و به ویژه گاز، گام‌های موثری برداریم. واقعیت تلخ این است که سیاست‌های اشتباه اقتصادی اتخاذشده در سال‌های قبل و البته ترفندهای برخی از کشورها به این نتیجه منجر شده که ایران با داشتن رتبه دوم ذخایر گازی و سوم تولید گاز طبیعی در جهان نتواند این دارایی ارزشمند را به درآمد ارزی قابل اعتنایی تبدیل کند. این در حالی اتفاق افتاده است که رخدادهای جهانی در اقتصاد گاز و بازی‌های پیچیده قدرت‌های جهانی قیمت گاز را در زمستان امسال به اوج می‌رساند و ایران می‌تواند درآمد ارزی مناسبی با صادرات گاز به دست آورد.

 هسته سخت این سیاست‌های ناکارآمد در حوزه مدیریت و اقتصاد گاز به قیمت‌گذاری این کالای ارزشمند برمی‌گردد که نماد چیره شدن سیاست بر اقتصاد در این بخش است. برای اینکه با نتیجه این روش ناکارآمد و به بیراهه‌کشاننده اقتصاد گاز در ایران بیشتر اشنا شویم یاد‌آور می‌شوم در حالی که ایران سومین تولیدکننده گاز در دنیاست، چهارمین مصرف‌کننده‌ گاز در جهان پس از آمریکا، روسیه و چین‌ نیز است. ایران با داشتن ۸۵ میلیون نفر جمعیت،  بیش از 70 درصد چین با ۱.۴ میلیارد نفر جمعیت، حدود ۳ برابر آلمان و انگلیس، ۴ برابر هند و ۵ برابر ترکیه گاز مصرف می‌کند. آمارهای ارائه‌شده از سوی مراکز تولیدکننده اصلی آمار در این باره نشان می‌دهد که از کل گاز مصرفی در ایران به طور متوسط حدود 20 درصد گاز در بخش خانگی، ۵ درصد در بخش تجاری و عمومی،  30 درصد در بخش صنعت، ۲۷.۵ درصد در نیروگاه‌ها و بقیه در فرآیندهای تولید گاز و نفت و تلفات انتقال گاز مصرف می‌شود. کل میزان صادرات گاز ایران نیز تنها در حدود ۵ درصد میزان تولید گاز کشور است.

واقعیت عجیب‌تر رخ‌داده در این فرایند اشتباه “سیاست‌گذاری قیمتی” این است که بخش‌های گوناگونی که استفاده‌کننده این کالا هستند، به دلیل رانت نهفته در دل این سیاست قیمت‌گذاری ناکارآمد تلاشی برای استفاده اقتصادی و مدیریت انرژی مصرفی ندارند و می‌دانند که هرچه بیشتر گاز مصرف کنند، رانت بیشتری نصیب‌شان می‌شود. روند ناکارآمد اقتصاد گاز کریدوری باز کرده که هرچه در این کریدور جلوتر می‌رویم، باریک و باریک‌تر می‌شود و این شرایط با همزمانی تحریم‌های آمریکا و کاهش توسعه‌ میدان‌های گازی و در آستانه زمستان 1400، بیم جدی برای کمبود گاز تولیدی نسبت به تقاضا وجود دارد و صادرات اندک گاز نیز با تهدید روبه‌روست. پیش‌بینی می‌شود دولت سیزدهم نیز همانند دولت‌های پیشین با جایگزین کردن مازوت و برش سنگین و گازوئیل به جای گاز و قطع کردن گاز نیروگاه‌ها، جیره‌بندی و قطع گاز کارخانه‌های عمده صنعتی در روزهای بسیار سرد و توقف صادرات گاز را در دستور کار قرار دهد. در این وضعیت، آلودگی بیشتر هوا در کشور، از دست رفتن درآمد ارزی حاصل از صادرات گاز و بی‌اعتمادی بیشتر خریداران گاز ایران و افزایش قیمت تمام‌شده واحدهای صنعتی از دستاوردهای ناامیدکننده این تصمیم‌های تکراری است. 

چه باید کرد؟

برای اینکه بتوانیم در زمان باقی‌مانده از منابع گاز در جهان استفاده بهینه کنیم و جلوی هدررفت این کالای راهبردی را بگیریم چه باید کرد؟ پیش و بیش از اینکه به راه‌های اجرایی در این باره بپردازیم، لازم است به اقتصاد سیاسی برگردیم و از اجزای این مقوله برای اصلاح ساختاری در درازمدت بهره ببریم. به این معنا که باید یک همگرایی سیاسی در میان نهادهای اصلی تصمیم‌گیرنده درباره اصلاح ساختاری قیمتی برای مصرف‌کنندگان اصلی گاز پدیدار شود. بدون این همگرایی و یکپارچه شدن دیدگاه از بالاترین نهادها تا نهادهای زیرمجموعه و به ویژه اقناع‌سازی گسترده و موثر شهروندان در مورد هزینه‌های کوتاه‌مدت و فایده‌های بلند‌مدت اصلاح ساختاری، کار به جایی نمی‌رسد. شجاعت در اصلاح باید روزی خود را نشان دهد که از روی ناچاری راه به بیراهه نرسیده باشد. واقعیت این است که برداشتن سایه ترس از آزادسازی قیمت گاز، که بدون تردید شرط اول و آخر برای مدیریت بهینه این ثروت بزرگ است، با متقاعد کردن شهروندان از راه پرداخت مابه التفاوت قیمت گاز آزاد و قیمت دستوری باید همراه باشد و باید به همه شهروندان از منافع این طرح سودی برسد.

سال‌هاست اینجانب نظر خود را درباره اهمیت اختصاص کارت انرژی به شهروندان در محافل علمی و سیاسی بیان کرده و مقالاتی را ارائه کرده‌ام. با توجه به اهمیت بیشتر این موضوع، پیشنهاد می‌کنم دولت جدید بررسی‌‎های لازم در مورد تغییر نظام یارانه‌ای و تخصیص کارت انرژی به هر شهروند را در دستور کار قرار دهد. دادن سهمیه گاز قابل خرید و فروش در بازاری که باید درست شود پس از تعیین حد استاندارد (متوسط) مصرف متناظر با میزان گاز لازم برای گرم کردن یک خانه‌ با متراژ و دمای معین و افزایش جدی تعرفه‌ مصرف گاز بیش از این حد و واریز درآمد حاصل از این افزایش قیمت در یک حساب خاص و توزیع این درآمد بین ایرانیان یک گام ضروری است. برخی محاسبه‌های کارشناسانه نشان می‌دهد که درآمد غیرمستقیم حاصل از کاهش مصرف گاز برای دولت بسیار بیشتر از درآمد مستقیم حاصل از تعرفه‌ بالاتر است. بنابراین، دولت‌ها باید از حسابگری‌های سختگیرانه دوری و با دست و دل باز اقدام به بازتوزیع تمام درآمد مستقیم حاصل از تعرفه‌ بالاتر خانوارها کنند. به نظر می‌رسد برای این بخش از کار، که سخت‌‌ترین بخش است و شهروندان را در شرایط تازه قرار می‌دهد، باید با آمادگی کافی وارد میدان شد. برخی کارشناسان می‌گویند اختصاص سهمیه‌ انرژی قابل مبادله به تمام خانوارها و استفاده از سازوکارهای بورس انرژی برای قیمت‌گذاری آن در میان‌مدت می‌تواند به کار آید. 

پیش از اینکه به مسائل جزئی‌تر در سایر بخش‌ها بپردازیم، دولت سیزدهم و نهادهای تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر اصلی باید آمادگی همراه با شجاعت در تغییر پارادایم شیفت گاز را درون هسته مرکزی سیاسی به دست آورند. حیف است ایرانیان در حالی که می‌توانند میلیاردها دلار ارز حاصل از صادرات گاز را به دست آورند و از این ثروت ملی به بهترین شکل استفاده کنند، آن را هدر دهند

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

اشتراک مطلب:

دیگر مقالات

مهندس محمد پارسا

در سوگ یک بزرگمرد

مهندس محمد پارسا، مالک و مؤسس مجموعه بلواندپی و پارس‌تابلو، عضو هیئت مؤسس و رئیس سابق هیئت مدیره سندیکای صنعت برق ایران، رئیس هیئت مدیره

ارتباط با بنیاد مرحوم پارسا

ارتباط با بنیاد مهندس پارسا

تلفن تماس

رایانامه

شبکه‌های اجتماعی